Η επίλυση του Κυπριακού αποτελεί διαχρονική προτεραιότητα για την Κυπριακή Δημοκρατία, ενώ ταυτόχρονα αντικατοπτρίζει μια από τις πλέον σύνθετες και ιστορικά φορτισμένες διεθνείς συγκρούσεις. Μετά την πρόσφατη τριμερή συνάντηση στη Νέα Υόρκη μεταξύ του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκου Χριστοδουλίδη και του Τουρκοκύπριου ηγέτη Ερσίν Τατάρ, αναμένεται η δρομολόγηση νέας πενταμερούς διάσκεψης με στόχο την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων. Ωστόσο, η πιθανότητα αποτυχίας, εξαιτίας της στάσης της Τουρκίας και του φημολογούμενου «Τουρκικού Σχεδίου Β’» για τη διχοτόμηση της νήσου, υποχρεώνει την Κυπριακή Δημοκρατία να καταρτίσει ένα ρεαλιστικό και ολοκληρωμένο Σχέδιο Β’. Το Σχέδιο Β’ της Κυπριακής Δημοκρατίας πρέπει να είναι πολυδιάστατο, στοχευμένο και προσανατολισμένο στη διασφάλιση της απελευθέρωσης και επανένωσης, στα στρατηγικά συμφέροντα της χώρας, στην εθνική ασφάλεια, στην οικονομική σταθερότητα, αλλά και στη διατήρηση της διεθνούς νομιμότητας στο Κυπριακό. Αυτό το σχέδιο δεν θα πρέπει να περιορίζεται μόνο στη διαχείριση μιας ενδεχόμενης αποτυχίας, αλλά και στη δημιουργία συνθηκών που να αυξάνουν τις πιθανότητες μιας δίκαιης και βιώσιμης λύσης.
Τουρκικοί σχεδιασμοί
Το «Τουρκικό Σχέδιο Β’», σύμφωνα με πληροφορίες, επικεντρώνεται σε ναυάγιο των διαδικασιών που αποφασίστηκαν στην πρόσφατη τριμερή συνάντηση της Νέας Υόρκης, και στην προώθηση της διεθνούς αναγνώρισης του ψευδοκράτους, σε συνδυασμό με τη διεύρυνση των διπλωματικών και οικονομικών δεσμών της κατεχόμενης περιοχής με τρίτες χώρες, κυρίως μέσω τουρκόφωνων κρατών και μουσουλμανικών οργανισμών. Η στρατηγική αυτή αποσκοπεί στη σταδιακή εδραίωση της διχοτόμησης ως de facto κατάστασης, και στην επιβολή και επίτευξη του πάγιου τουρκικού στόχου για δύο κράτη στην Κύπρο. Για να αντιμετωπίσει αυτό το ενδεχόμενο, η Κυπριακή Δημοκρατία οφείλει να αναπτύξει μια επιθετική διπλωματική στρατηγική πρόληψης.
Προληπτική διπλωματία
Κατ' αρχάς, απαιτείται ενίσχυση της διπλωματικής παρουσίας της Κυπριακής Δημοκρατίας σε διεθνή φόρα και οργανισμούς, με σκοπό την επαναβεβαίωση της δέσμευσης στη λύση διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας (ΔΔΟ), όπως ορίζεται από τα σχετικά ψηφίσματα του ΟΗΕ. Παράλληλα, πρέπει να διευρυνθούν και να ενισχυθούν οι υφιστάμενες συμμαχικές σχέσεις της με τις ΗΠΑ και άλλα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, με την Ελλάδα και άλλα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Ισραήλ και άλλα κράτη στη Μέση Ανατολή, να συναφθούν επιπλέον συμμαχίες με άλλα κράτη, και να αναζητηθεί πιο ενεργή στήριξη από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις ΗΠΑ. Πέραν τούτου, η Κυπριακή Δημοκρατία πρέπει να επιδιώξει τη σύναψη πολιτικών και οικονομικών συμφωνιών με χώρες της Αφρικής, της Ασίας και του Αραβικού Κόλπου, εστιάζοντας σε εκείνες τις χώρες που διατηρούν σχέσεις με την Τουρκία και το ψευδοκράτος. Αυτές οι κινήσεις θα περιορίσουν τη δυνατότητα της Τουρκίας να προωθήσει το δικό της σχέδιο, απομονώνοντας τις τουρκικές προσπάθειες διεθνούς νομιμοποίησης του ψευδοκράτους.
Νομικά μέτρα
Ένα κρίσιμο εργαλείο για την Κυπριακή Δημοκρατία είναι η ενεργοποίηση νομικών μηχανισμών που θα αποτρέψουν τις απόπειρες παραβίασης της κυριαρχίας της. Με βάση το Διεθνές Δίκαιο, η Κυπριακή Δημοκρατία μπορεί να προσφύγει σε διεθνή δικαστήρια, όπως το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, ενάντια στις ενέργειες της Τουρκίας ή τρίτων κρατών που εμπλέκονται στην αναγνώριση του ψευδοκράτους. Παράλληλα, θα μπορούσε να επιδιωχθεί αναβάθμιση της συμμετοχής και παρουσίας της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με αιτήματα, μαζί με την Ελλάδα και άλλα κράτη μέλη, για επιβολή κυρώσεων προς την Τουρκία σε περίπτωση που συνεχιστούν οι παραβιάσεις. Οι κυρώσεις θα πρέπει να περιλαμβάνουν όχι μόνο περιορισμούς στις εμπορικές συναλλαγές, αλλά και σε τομείς όπως οι αμυντικές προμήθειες, οι επενδύσεις, η οικονομική αρωγή και η ενεργειακή συνεργασία.
Ενίσχυση της άμυνας
Η Κυπριακή Δημοκρατία πρέπει να επενδύσει σε μέτρα που ενισχύουν την αποτρεπτική της ικανότητα, καθώς η παρουσία τουρκικών στρατευμάτων στο νησί αποτελεί διαρκή απειλή. Η εμβάθυνση της στρατιωτικής συνεργασίας με την Ελλάδα, η σύσφιγξη σχέσεων με στρατηγικούς εταίρους όπως οι ΗΠΑ, το Ισραήλ και η Γαλλία, καθώς και η αναβάθμιση των αμυντικών υποδομών, θα πρέπει να αποτελέσουν κεντρικούς άξονες του Σχεδίου Β’. Η εγκατάσταση νέων τεχνολογιών στον τομέα της άμυνας, όπως συστήματα παρακολούθησης και επιτήρησης, μπορεί να εξασφαλίσει την αποτελεσματικότερη φύλαξη των ελεύθερων περιοχών και των θαλάσσιων συνόρων. Επιπλέον, η ενίσχυση της Εθνικής Φρουράς μέσω προμήθειας σύγχρονων οπλικών συστημάτων θα στείλει το μήνυμα πως η Κυπριακή Δημοκρατία δεν παραμένει αδρανής απέναντι στις τουρκικές απειλές.
Οικονομική αυτονομία
Η οικονομική σταθερότητα αποτελεί θεμέλιο για την επιτυχία οποιασδήποτε στρατηγικής. Η Κυπριακή Δημοκρατία πρέπει να δώσει προτεραιότητα στην ανάπτυξη των εγχώριων ενεργειακών πόρων της. Η προώθηση της συνεργασίας με ενεργειακούς εταίρους όπως η Αίγυπτος, το Ισραήλ, οι ΗΠΑ και κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η συνέχιση των ερευνών και γεωτρήσεων στην κυπριακή ΑΟΖ, και η έναρξη εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων στην κυπριακή ΑΟΖ, θα ενισχύσουν τη διαπραγματευτική θέση της χώρας. Παράλληλα, θα πρέπει να προωθηθούν έργα υποδομής, όπως ο αγωγός EastMed, ο οποίος συνδέει τα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου με την Ευρώπη. Η υλοποίηση τέτοιων έργων μπορεί να αποδυναμώσει την ενεργειακή εξάρτηση της ΕΕ από την Τουρκία και να ενισχύσει τη γεωπολιτική σημασία της Κύπρου.
Ανθρωπιστική διάσταση
Η ανθρωπιστική διάσταση του Κυπριακού, ειδικά σε σχέση με τους αγνοούμενους, τους πρόσφυγες και την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, πρέπει να διατηρηθεί στο επίκεντρο της στρατηγικής της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η προώθηση αυτών των θεμάτων σε διεθνή φόρα μπορεί να αυξήσει την πίεση προς την Τουρκία, αναδεικνύοντας τις συνεχιζόμενες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα κατεχόμενα. Επιπλέον, η Κυπριακή Δημοκρατία μπορεί να προωθήσει συνεργασίες με διεθνείς οργανισμούς για την αποκατάσταση της πολιτιστικής κληρονομιάς στα κατεχόμενα, επιτυγχάνοντας παράλληλα την ευαισθητοποίηση της διεθνούς κοινής γνώμης.
Ενίσχυση της διασποράς
Ένας ακόμα κρίσιμος παράγοντας για την επιτυχία του Σχεδίου Β’ είναι η αξιοποίηση της κυπριακής διασποράς, η οποία μπορεί να λειτουργήσει ως στρατηγικό εργαλείο ενίσχυσης της διεθνούς θέσης της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η παγκόσμια κυπριακή κοινότητα, αποτελούμενη από επιφανείς προσωπικότητες και άτομα με ισχυρές πολιτικές διασυνδέσεις σε χώρες-κλειδιά όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Βρετανία και ο Καναδάς, μπορεί να συμβάλει στην προβολή της κυπριακής υπόθεσης μέσω της άσκησης επιρροής σε κυβερνήσεις, θεσμούς και μέσα μαζικής ενημέρωσης. Η δημιουργία ενός παγκόσμιου δικτύου διασύνδεσης Κυπρίων που θα επικεντρώνεται στην προώθηση των εθνικών στόχων μπορεί να αυξήσει την αποδοτικότητα των δράσεων της Κυπριακής Δημοκρατίας, ιδιαίτερα σε κρίσιμες χρονικές περιόδους. Στην ίδια κατεύθυνση, η δημιουργία μιας κεντρικής πλατφόρμας επικοινωνίας και κινητοποίησης της διασποράς θα μπορούσε να αποτελέσει ένα πολύτιμο εργαλείο.
Όραμα για τη λύση
Παράλληλα με τα μέτρα πρόληψης και αποτροπής, το Σχέδιο Β’ θα πρέπει να περιλαμβάνει την επαναδιατύπωση ενός ελκυστικού και ρεαλιστικού οράματος για τη λύση του Κυπριακού, το οποίο θα προβάλλει τα πλεονεκτήματα μιας ενωμένης Κύπρου για όλες τις κοινότητες του νησιού. Αυτό το όραμα μπορεί να περιλαμβάνει σαφείς εγγυήσεις για την ασφάλεια, την πολιτική ισότητα και την οικονομική ανάπτυξη, τόσο για τους Ελληνοκύπριους όσο και για τους Τουρκοκύπριους. Η δημιουργία ενός πολυεπίπεδου πλαισίου εμπιστοσύνης, το οποίο θα δίνει έμφαση σε κοινές πρωτοβουλίες, όπως συνεργασίες στον τομέα της εκπαίδευσης, της υγείας και του περιβάλλοντος, μπορεί να προετοιμάσει το έδαφος για ένα πιο εποικοδομητικό διάλογο. Στο πλαίσιο αυτό, θα μπορούσαν να προταθούν σχέδια κοινωνικής και πολιτιστικής συνεργασίας στα κατεχόμενα και στις ελεύθερες περιοχές, αποδεικνύοντας την ειλικρινή πρόθεση της Κυπριακής Δημοκρατίας για ειρηνική συνύπαρξη. Η διεθνής εικόνα της Κύπρου είναι καθοριστική για την αποτελεσματικότητα της στρατηγικής της. Το Σχέδιο Β’ πρέπει να περιλαμβάνει μια εκτεταμένη εκστρατεία δημοσίων σχέσεων, με στόχο την ευαισθητοποίηση της παγκόσμιας κοινής γνώμης σχετικά με την τουρκική κατοχή και προκλητικότητα, και την ανάγκη για δίκαιη και βιώσιμη λύση. Η χρήση σύγχρονων Μέσων, όπως οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και τεχνικής νοημοσύνης, μπορεί να διευρύνει την απήχηση του κυπριακού ζητήματος, ιδιαίτερα σε νεότερες γενιές διεθνώς. Η συνεργασία με διεθνείς οργανισμούς και διάσημους υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θα μπορούσε, επίσης, να συμβάλει στην αύξηση της ορατότητας του κυπριακού ζητήματος.
*Πανεπιστημιακού καθηγητή-ανθρωπολόγου, πρώην πρύτανη, και πρώην προέδρου του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ιδρυμάτων Ανώτερης Εκπαίδευσης (EURASHE)
